Η Πόλη μας Θυμάται: Ο Ομαδικός Τάφος Γιαννιτσών και η Σφαγή της 14ης Σεπτεμβρίου

Ιστορικό Πλαίσιο

Το φθινόπωρο του 1944, η Γερμανία υποχωρούσε σε όλα τα μέτωπα. Στην Ελλάδα, οι ναζιστικές δυνάμεις κατοχής προετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν τη χώρα, αλλά πριν την αποχώρηση τους εξαπέλυσαν κύμα αντιποίνων και τρομοκρατίας.

Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Μακεδονία είχαν στόχο τόσο την καταστολή του αντάρτικου όσο και την «τιμωρία» άμαχων πληθυσμών που θεωρούνταν ύποπτοι συνεργασίας με την Αντίσταση.

Τα Γιαννιτσά πριν τη Σφαγή

Τα Γιαννιτσά, σημαντικό εμπορικό και αγροτικό κέντρο, βρίσκονταν σε στρατηγικό σημείο στον κάμπο της Πέλλας. Από την αρχή της Κατοχής, η πόλη και τα χωριά της περιοχής είχαν έντονη αντιστασιακή δράση. Η Εθνική Αντίσταση (ιδίως το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ) είχε ισχυρή παρουσία. Αυτή η αντίσταση αποτέλεσε έναν από τους βασικούς λόγους που τα Γιαννιτσά στοχοποιήθηκαν.

Το Χρονικό της 14ης Σεπτεμβρίου 1944

• Πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου: Γερμανικές μονάδες, με την υποστήριξη Ταγμάτων Ασφαλείας και ένοπλων συνεργατών, περικυκλώνουν τα Γιαννιτσά.

• Οι άνδρες ηλικίας από 15 έως 60 ετών συγκεντρώνονται βίαια στην κεντρική πλατεία. Οι Γερμανοί ελέγχουν ταυτότητες, όμως δεν κάνουν καμία διάκριση.

• Ακολουθούν μαζικές εκτελέσεις σε διάφορα σημεία της πόλης και στον περίβολο του νεκροταφείου.

• Τα θύματα θάβονται σε πρόχειρο ομαδικό τάφο, σε σημείο που αργότερα αναδείχθηκε σε μνημείο.

Σύμφωνα με τοπικές μαρτυρίες, οι εκτελέσεις έγιναν παρουσία γυναικών και παιδιών, που παρακολουθούσαν ανήμποροι. Πολλά σπίτια πυρπολήθηκαν, ενώ ακολούθησαν λεηλασίες.

Ο Αριθμός των Θυμάτων

Η ακριβής καταμέτρηση είναι δύσκολη:

• Ορισμένες πηγές αναφέρουν 97 νεκρούς,

• άλλες ξεπερνούν τους 120,

• ενώ σε μνημόσυνα καταγράφονται ακόμη μεγαλύτεροι αριθμοί, εφόσον πολλοί δηλώθηκαν αγνοούμενοι.

Η σύγκριση με άλλες μαζικές εκτελέσεις της Κατοχής δείχνει ότι τα Γιαννιτσά κατατάσσονται ανάμεσα στις πιο σκληρές θηριωδίες στη Βόρεια Ελλάδα.

Οι Μαρτυρίες

Από τις μαρτυρίες που διασώθηκαν:

• Επιζών κάτοικος περιέγραψε: «Μας έστησαν σε σειρές των δέκα. Η ομοβροντία έπεσε πάνω μας και ένιωσα το σώμα να καταρρέει. Σώθηκα γιατί έπεσα κάτω πριν η σφαίρα με βρει».

• Τοπικός ιερέας σημειώνει σε επιστολή του: «Η πόλη μας ντύθηκε στο πένθος. Μανάδες και σύζυγοι ψάχνουν στα χώματα να βρουν τα παιδιά και τους άντρες τους».

Η Κατοχή και οι Συνεργάτες

Σύμφωνα με ιστορικούς ερευνητές, στα γεγονότα συμμετείχαν και Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών, γεγονός που αύξησε το μέγεθος της τραγωδίας και άφησε ανεξίτηλα τραύματα στην τοπική κοινωνία.

Η καθιέρωση της μνήμης

Μετά τον πόλεμο, ο ομαδικός τάφος Γιαννιτσών αναγνωρίστηκε ως Μνημείο Εθνικής Αντίστασης. Κάθε χρόνο, στις 14 Σεπτεμβρίου, τελείται δοξολογία, κατατίθενται στεφάνια και πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με τη συμμετοχή αρχών, συλλόγων και πολιτών.

Ιστορική Σημασία

Η σφαγή των Γιαννιτσών εντάσσεται στον μακρύ κατάλογο εγκλημάτων πολέμου που διαπράχθηκαν στην Ελλάδα: Καλάβρυτα, Δίστομο, Κομμένο, Χορτιάτης, Κερδύλλια. Όλες αυτές οι θηριωδίες αναγνωρίστηκαν αργότερα ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Ο ομαδικός τάφος των Γιαννιτσών είναι ένα σύμβολο ιστορικής μνήμης, που διδάσκει στις επόμενες γενιές την αξία της ελευθερίας και της ειρήνης, αλλά και την ανάγκη επαγρύπνησης απέναντι σε κάθε μορφή βίας και αυταρχισμού.

---

Ενδεικτικές Πηγές

• Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και Σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, τόμος Β΄, Αθήνα.

• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Γιαννιτσών – Καταγεγραμμένες Μαρτυρίες Επιζώντων.

• Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων: «Η Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – Σφαγές Αμάχων».

• Βρετανικά και Συμμαχικά Αρχεία (AIR 23/1235), καταγραφές εγκλημάτων στη Βόρεια Ελλάδα.

• Άρθρο Σπ. Κακουριώτη, Η Καθημερινή, 14/09/2014.