Το Παράδοξο του Giffen: Όταν η αύξηση της τιμής αυξάνει τη ζήτηση

Στην οικονομική θεωρία, ο Νόμος της Ζήτησης είναι θεμελιώδης: όταν η τιμή ενός αγαθού αυξάνεται, η ζήτηση του αγαθού μειώνεται, και αντίστροφα.
Ωστόσο, υπάρχει μια αξιοσημείωτη εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα — το Παράδοξο του Giffen.

---

🔹 1. Νόμος της Ζήτησης vs Παράδοξο του Giffen

Ο Νόμος της Ζήτησης στηρίζεται στη λογική ότι οι καταναλωτές τείνουν να αγοράζουν λιγότερο από ένα προϊόν όταν αυτό γίνεται πιο ακριβό.

Το Παράδοξο του Giffen, ωστόσο, περιγράφει μια αντίστροφη συμπεριφορά:
για ορισμένα αγαθά —τα λεγόμενα αγαθά Giffen— όταν η τιμή αυξάνεται, η ζήτηση επίσης αυξάνεται.

Αυτή η φαινομενική αντίφαση εξηγείται από την επίδραση του εισοδήματος, που σε κάποιες περιπτώσεις υπερισχύει της επίδρασης υποκατάστασης.

---

🔹 2. Γιατί συμβαίνει το Παράδοξο του Giffen

Τα αγαθά Giffen είναι συνήθως κατώτερα αγαθά, δηλαδή προϊόντα που καταναλώνονται περισσότερο από άτομα χαμηλού εισοδήματος.

Όταν η τιμή αυτών των αγαθών αυξάνεται:

• μειώνεται το πραγματικό εισόδημα του καταναλωτή,

• ο οποίος αναγκάζεται να περιορίσει τις δαπάνες του για πιο ακριβά υποκατάστατα (όπως το κρέας),

• και να αυξήσει την κατανάλωση του φθηνότερου βασικού αγαθού (όπως το ψωμί ή οι πατάτες), για να καλύψει τις ανάγκες του.

Έτσι, η αύξηση της τιμής οδηγεί —παραδόξως— σε αύξηση της ζήτησης.

---

🔹 3. Κύρια χαρακτηριστικά των αγαθών Giffen

1. Κατώτερα αγαθά – η ζήτηση τους μειώνεται όταν αυξάνεται το εισόδημα.

2. Αγαθά βασικής ανάγκης – τρόφιμα όπως ψωμί, πατάτες ή ρύζι, απαραίτητα για την επιβίωση.

3. Έλλειψη υποκατάστατων – οι καταναλωτές δεν έχουν πολλές εναλλακτικές, οπότε συνεχίζουν να τα αγοράζουν ακόμη κι όταν οι τιμές ανεβαίνουν.

---

🔹 4. Παραδείγματα από την ιστορία και τη σύγχρονη εποχή

Ιστορικό παράδειγμα:
Ο Σερ Ρόμπερτ Giffen παρατήρησε τον 19ο αιώνα ότι, στην Αγγλία και την Ιρλανδία, όταν αυξήθηκε η τιμή του ψωμιού, οι φτωχές οικογένειες άρχισαν να καταναλώνουν περισσότερο ψωμί και λιγότερο κρέας.

Σύγχρονα παραδείγματα:
Σε ορισμένες περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου, η αύξηση της τιμής του ρυζιού ή των πατατών έχει προκαλέσει παρόμοια συμπεριφορά:
οι οικογένειες μειώνουν την κατανάλωση πιο ακριβών τροφίμων και στρέφονται σε ακόμη μεγαλύτερη κατανάλωση του βασικού αγαθού.

---

🔹 5. Η μαθηματική θεώρηση

Στη μικροοικονομική, η ζήτηση ενός αγαθού επηρεάζεται από δύο κύριους παράγοντες:

$$\text{Συνολική Επίδραση} = \text{Επίδραση Υποκατάστασης} + \text{Επίδραση Εισοδήματος}$$

Για τα αγαθά Giffen, η αρνητική επίδραση του εισοδήματος είναι τόσο ισχυρή, που αντιστρέφει το συνολικό αποτέλεσμα.
Έτσι, ενώ κανονικά η αύξηση της τιμής μειώνει τη ζήτηση, εδώ η αύξηση του κόστους ενισχύει την εξάρτηση του καταναλωτή από το αγαθό.

---

🔹 6. Συμπέρασμα

Το Παράδοξο του Giffen δείχνει ότι οι οικονομικές συμπεριφορές δεν υπακούουν πάντα σε απλούς νόμους.
Σε περιβάλλοντα φτώχειας και ανάγκης, οι επιλογές των καταναλωτών καθορίζονται όχι μόνο από την τιμή, αλλά από την επιβίωση.

Είναι ένα μάθημα τόσο για την οικονομική θεωρία όσο και για την κοινωνική κατανόηση:
μερικές φορές, το «παράδοξο» είναι απλώς μια άλλη όψη της πραγματικότητας.