Πρόσβαση των Γυναικών στα Πανεπιστήμια στην Ευρώπη (1850–1940): Από τον αποκλεισμό στη σταδιακή διεύρυνση

Αριστερά: Έλσα Έσελσον (1861–1911), η πρώτη γυναίκα που απέκτησε διδακτορικό στη νομική στη Σουηδία και διορίστηκε καθηγήτρια σε σουηδικό πανεπιστήμιο.

Δεξιά: Η Αλέτα Τζέικομπς (1854-1929), η πρώτη φοιτήτρια που έλαβε το πτυχίο της στην ιατρική από το Πανεπιστήμιο του Χρόνινγκεν (Ολλανδία). Το άγαλμά της βρίσκεται μπροστά από τη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου του Χρόνινγκεν.
Η πρόσβαση των γυναικών στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρξε γραμμική διαδικασία. Παρά την απουσία ρητών νομικών απαγορεύσεων, οι γυναίκες αποκλείονταν άτυπα από την τριτοβάθμια εκπαίδευση εξαιτίας κοινωνικών αντιλήψεων περί «πνευματικής κατωτερότητας» και της ιδεολογίας που τις ήθελε προορισμένες για τον οικιακό χώρο. Η σταδιακή διεύρυνση της πρόσβασης συνδέεται με την άνοδο των φεμινιστικών κινημάτων, την ενίσχυση της γυναικείας εκπαίδευσης και τις κοινωνικές μεταβολές της εποχής.

Οι πρώτες πρωτοπόροι
Στη Ρωσία, η νομοθετική «σιωπή» επέτρεψε σε γυναίκες όπως η Ναταλία Κορσίνι να φοιτήσουν σε πανεπιστήμιο το 1859, ενώ η Ναντέζντα Σούσλοβα απέκτησε διδακτορικό στη Ζυρίχη το 1867. Αντίστοιχα παραδείγματα σύντομα εμφανίζονται σε πολλές χώρες της Ευρώπης, με τις γυναίκες να αξιοποιούν κενά κανονισμών ή ειδικές εξαιρέσεις.

Το άνοιγμα των πανεπιστημίων (1870–1910)
Η μαζικότερη πρόσβαση των γυναικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ενίσχυσε τη δυνατότητα φοίτησης στα πανεπιστήμια. Η Γαλλία δέχθηκε την πρώτη φοιτήτρια το 1868, ενώ η Ολλανδία, η Δανία, η Φινλανδία, η Ιταλία και το Βέλγιο άνοιξαν τα ιδρύματά τους μεταξύ 1870 και 1885. Η Γερμανία καθυστέρησε περισσότερο, επιτρέποντας πλήρη πρόσβαση μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα. Παρά αυτό το άνοιγμα, τα ποσοστά των φοιτητριών παρέμειναν χαμηλά για δεκαετίες.

Η πρόκληση της μικτής εκπαίδευσης
Η μικτή εκπαίδευση συναντούσε ισχυρές αντιστάσεις. Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, ιδρύθηκαν ξεχωριστά γυναικεία κολέγια, ακόμη και όταν τα πανεπιστήμια έγιναν τυπικά μικτά. Ο τομέας της ιατρικής αποτέλεσε επίκεντρο συγκρούσεων: θεωρήθηκε ταυτόχρονα αναγκαίος για τη φροντίδα των γυναικών και «ακατάλληλος» για τη γυναικεία ευπρέπεια, ιδιαίτερα όσον αφορά την ανατομία.

Άνισα θηλυκοποιημένοι τομείς σπουδών
Οι πρώτες γυναίκες στράφηκαν σε πεδία κοινωνικά αποδεκτά, όπως η ιατρική και η διδασκαλία. Σταδιακά, οι ανθρωπιστικές επιστήμες θεωρήθηκαν «πιο κατάλληλες» για γυναίκες, ενώ πεδία όπως η νομική και οι «ανδρικές επιστήμες» άργησαν να ανοίξουν. Εξαιρέσεις όπως η Σόνια Κοβαλέφσκι, η οποία κατέλαβε θέση καθηγήτριας μαθηματικών το 1889, απέδειξαν ότι η επιστημονική αριστεία δεν έχει φύλο.

Βιβλιογραφία

Dyhouse, Carol, No Distinction of Sex? Women in British Universities 1870–1939, UCL Press, 1995.

Le Feuvre, Nicky (ed.), Women and the University in the Mediterranean, Presses universitaires du Mirail, 1999.

Rogers, Rebecca (ed.), Coeducation: Past and Present Issues, ENS Éditions, 2004.

Puche, Amélie, «Πρόσβαση των Γυναικών στα Πανεπιστήμια (1850–1940)», Ψηφιακή Εγκυκλοπαίδεια Ευρωπαϊκής Ιστορίας, 2020.