Όσκαρ Ρόιτερσβαρντ: Ο Πατέρας των Αδύνατων Μορφών

«Όλοι γνωρίζουν ότι κάτι είναι αδύνατο να επιτευχθεί, μέχρι να εμφανιστεί κάποιος αδαής που δεν το γνωρίζει και το εφευρίσκει.»

— Άλμπερτ Αϊνστάιν

Η Ταράτσα του Ντέιβιντ ΜακΝτόναλντ 

Ο όρος «αδύνατο» προέρχεται από το λατινικό impossibĭle, σύνθεση του in- (όχι) και possibĭlis (δυνατός), και δηλώνει αυτό που δεν είναι εφικτό. Στον λογισμό των πιθανοτήτων, ένα αδύνατο γεγονός είναι εκείνο που δεν μπορεί να συμβεί ποτέ — έχει πιθανότητα μηδέν.

Ανιχνεύοντας την ανθρώπινη σκέψη μέσα στους αιώνες, βλέπουμε πως η έννοια του αδύνατου εμφανίζεται και παραλλάσσεται σε πλήθος πεδίων:

• Στα Μαθηματικά, ως η αδυναμία τετραγωνισμού του κύκλου ή η αναίρεση της περιφέρειας.

• Στη λογοτεχνία, όπως στη μεταπολεμική Αγγλία με το Θέατρο του Παραλόγου και ιδίως στο έργο Περιμένοντας τον Γκοντό του Σάμιουελ Μπέκετ.

• Στη Θεία Κωμωδία του Δάντη, με την αδυναμία περιγραφής του Θείου στο Άσμα XXXIII του Παραδείσου.

• Στην Τέχνη, μέσα από παράδοξες και αδύνατες μορφές που προκαλούν την οπτική μας αντίληψη.

Σε αυτόν τον τελευταίο τομέα, δεσπόζει η φυσιογνωμία του Σουηδού καλλιτέχνη Όσκαρ Ρόιτερσβαρντ (Oscar Reutersvärd, 1915–2002), ο οποίος θεωρείται ο «πατέρας των αδύνατων μορφών». Το 1934, σε ηλικία μόλις 19 ετών, σχεδίασε με μολύβι το πρώτο «Αδύνατο Τρίγωνο», μια μορφή που φαίνεται να υπάρχει στον τρισδιάστατο χώρο, αλλά είναι γεωμετρικά ανέφικτη στην πραγματικότητα. Χωρίς να χρησιμοποιεί κάποιο ιδιαίτερο τεχνολογικό μέσο, ο Ρόιτερσβαρντ δημιούργησε εκατοντάδες τέτοια σχήματα, τα οποία εξερευνούσαν τα όρια της οπτικής αντίληψης και της γεωμετρικής λογικής.

Το έργο του αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για μεταγενέστερους δημιουργούς, όπως ο διάσημος Ολλανδός χαράκτης Μόριτς Κορνέλις Έσερ (M.C. Escher), ο οποίος απογείωσε την έννοια του αδύνατου χώρου μέσα από περίτεχνα χαρακτικά και οπτικές ψευδαισθήσεις.

Μια «αδύνατη φιγούρα» (ή αναποφάσιστη φιγούρα) είναι ένα δισδιάστατο σχήμα που το ανθρώπινο μάτι αντιλαμβάνεται εσφαλμένα ως τρισδιάστατο αντικείμενο. Το παράδοξο έγκειται στο ότι αυτό το αντικείμενο δεν θα μπορούσε να κατασκευαστεί ποτέ στην πραγματικότητα — αποτελεί μια ψευδαίσθηση που αναδύεται από την ίδια τη γεωμετρία της απεικόνισής του.

Ο Ρόιτερσβαρντ δεν επιδίωξε τη φήμη. Παρέμεινε σεμνός και αφοσιωμένος στην εξερεύνηση των αδυνάτων με εργαλείο το χαρτί και τη φαντασία του. Ωστόσο, το έργο του αναγνωρίστηκε αργότερα, και η Σουηδική Ακαδημία Τεχνών εξέδωσε τιμητικά τρία γραμματόσημα με σχέδιά του το 1982.