Σε μια εποχή όπου οι Έλληνες ήταν ακόμα υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν το ελληνικό σχολείο ήταν πολυτέλεια και το ελληνικό βιβλίο σπανιότητα, ένας άνθρωπος βρέθηκε χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα για να γράψει... μαθηματικά.
Όχι στα λατινικά, ούτε στα ρωσικά, ούτε στα γαλλικά, όπως όριζε η μόδα της εποχής. Αλλά στα ελληνικά. Για φτωχά ελληνόπουλα που είχαν καταφύγει στη νότια Ρωσία, στις άκρες της Μαύρης Θάλασσας. Το όνομά του: Νικηφόρος Θεοτόκης.
Γεννημένος στην Κέρκυρα, μορφωμένος στην Πάντοβα και στη Μπολόνια, με βαθιά κατάρτιση στη θεολογία, τη φιλοσοφία και τις φυσικές επιστήμες, ο Θεοτόκης έδειξε από νωρίς το πάθος του για τη γνώση. Πριν καν κλείσει τα τριάντα του, είχε ανοίξει σχολείο και είχε καθιερωθεί ως λόγιος με διεθνή ακτινοβολία.
Το 1776, μετά από πρόσκληση του Ευγένιου Βούλγαρη, βρέθηκε στη Ρωσική Αυτοκρατορία, για να υπηρετήσει τις ακμάζουσες αλλά ευάλωτες ελληνικές κοινότητες της Νέας Ρωσίας – μιας πρόσφατα κατακτημένης περιοχής με στρατηγική σημασία για το ρωσικό κράτος. Εκεί, ως αρχιεπίσκοπος Χερσώνος και Σκλαβενίου, δεν περιορίστηκε στα εκκλησιαστικά του καθήκοντα. Ίδρυσε σχολεία, οργάνωσε βιβλιοθήκες, ανέλαβε την παιδεία ως ιερό χρέος.
Το πιο εντυπωσιακό του έργο ήταν τα «Στοιχεία Μαθηματικών», τρεις τόμοι γραμμένοι στη δημοτική ελληνική, γεμάτοι θεωρήματα, αποδείξεις και παραδείγματα. Το 1798, όταν εκδόθηκε ο πρώτος τόμος στη Μόσχα με έξοδα των αδελφών Ζωσιμά, διανεμήθηκε δωρεάν στους φτωχούς Έλληνες μαθητές. Ήταν μια εκπαιδευτική πράξη που έσπαγε σύνορα και προκαταλήψεις: το βιβλίο δεν ήταν μετάφραση, αλλά αυθεντικό ελληνικό έργο μαθηματικής παιδείας.
Σε έναν κόσμο όπου τα ελληνικά συχνά θεωρούνταν μια αρχαία, "νεκρή" γλώσσα, ο Θεοτόκης τα χρησιμοποίησε ζωντανά – για να εξηγήσει το Πυθαγόρειο θεώρημα, να διδάξει την άλγεβρα και τη γεωμετρία, να εμπνεύσει μαθητές στην Οδησσό, το Αστραχάν, την Πολτάβα. Στόχος του δεν ήταν απλώς η γνώση. Ήταν η ενίσχυση της ελληνικής ταυτότητας σε ένα ξένο περιβάλλον, η ενδυνάμωση των κοινοτήτων μέσω της εκπαίδευσης, η πολιτισμική επιβίωση με όχημα τα μαθηματικά.
Το έργο του δεν περιορίστηκε μόνο στα μαθηματικά. Δίδαξε φυσική, ρητορική και γεωγραφία, έγραψε θεολογικά συγγράμματα, απάντησε στις θέσεις του Βολταίρου και αντιτάχθηκε στην Ουνία. Είχε το θάρρος να ορθώνει λόγο μπροστά σε αυλές, αλλά και την ταπεινότητα να μορφώνει παιδιά σε απομακρυσμένα χωριά.
Σήμερα, τα μαθηματικά του μπορεί να φαίνονται στοιχειώδη. Αλλά τότε, το να κρατάς στα χέρια σου ένα ελληνικό εγχειρίδιο γεμάτο αριθμούς, γραφήματα και γεωμετρικά σχήματα, ήταν ένα μικρό θαύμα. Ήταν το μήνυμα πως ακόμα κι αν οι Έλληνες δεν είχαν κράτος, είχαν λόγο, είχαν νου, είχαν γλώσσα και ήξεραν να τη χρησιμοποιούν για να χτίζουν μέλλον.
Ο Νικηφόρος Θεοτόκης δεν ήταν απλώς λόγιος ή ιεράρχης. Ήταν αρχιτέκτονας γνώσης, ένας ταπεινός επαναστάτης με όπλο του τη μόρφωση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου