Η πρώτη συνάντηση
Αυτό ήταν το ακαδημαϊκό περιβάλλον του Μιχαήλ Θ. Ρασσιά τον Σεπτέμβριο του 2014, στη διάσημη πανεπιστημιούπολη του Νιου Τζέρσεϊ, όταν πλησίασε ενστικτωδώς τον παιδικό του ήρωα ο οποίος είχε προλάβει να προσέξει στον μαυροπίνακα της ευρύχωρης αίθουσας έναν μαθηματικό τύπο του νεαρού Ελληνα μεταδιδακτορικού ερευνητή και του είχε τραβήξει το ενδιαφέρον.
«Πρώτοι αριθμοί σε πηλίκο. Εχει πολύ ενδιαφέρον αυτός ο τύπος. Δουλεύεις πάνω στους πρώτους αριθμούς;». Ο Ρασσιάς συστήθηκε, ακόμα αποσβολωμένος από την ιδέα ότι του μιλούσε ο Τζον Νας (1928-2015), ο διάσημος νομπελίστας που το ευρύ κοινό είχε γνωρίσει το 2001 μέσα από το οσκαρικό μπλοκμπάστερ «Ενας υπέροχος άνθρωπος» του Ρον Χάουαρντ, με τον Ράσελ Κρόου να υποδύεται τον βασανισμένο από τη σχιζοφρένεια κορυφαίο μαθηματικό, ο οποίος κατόρθωσε να λύσει μερικά από τα πιο απαιτητικά προβλήματα στην ιστορία της επιστήμης.
Η συνέχεια θα ήταν εξίσου κινηματογραφική με την ταινία. Μέσα σε λίγες ώρες ο ιδιαίτερα επιφυλακτικός με τις καινούργιες συναναστροφές 86χρονος επιστήμονας θέλησε να μάθει περισσότερα για αυτόν τον συμπαθή νέο Ελληνα. Τον προσκάλεσε το ίδιο απόγευμα στο ασκητικό του γραφείο με τις στοίβες από χαρτιά, τις μεταλλικές συρταριέρες και τις δύο παμπάλαιες καρέκλες, στον ένατο όροφο του Fine Hall.
Κι αυτή ήταν η αρχή μιας εντελώς αναπάντεχης στενής φιλίας που κράτησε εννέα πυκνούς μήνες, απέδωσε άμεσα ένα κοινό βιβλίο, το «Ανοιχτά προβλήματα στα Μαθηματικά» (Open Problems in Mathematics, Springer, 2016), και δέκα χρόνια μετά την προσωπική μαρτυρία του Ελληνα ερευνητή τότε και καθηγητή σήμερα Μιχαήλ Θ. Ρασσιά που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «John Nash. Οταν μοιραστήκαμε την ίδια κιμωλία». Μια ψύχραιμη και τρυφερή αποτίμηση αυτής της απροσδόκητης σχέσης που έληξε απότομα και άδοξα με τον τραγικό θάνατο του Αμερικανού νομπελίστα και της συζύγου του, Αλίσια, σε τροχαίο δυστύχημα τον Μάιο του 2015.
Αν φαντάζεστε ένα βαρετό «μαθηματικό» χρονικό γεμάτο εξισώσεις δεν είναι καθόλου αυτή η περίπτωση. Ο Ρασσιάς διαθέτει αφηγηματικό χάρισμα και οι 180 σελίδες του βιβλίου διαβάζονται νεράκι ακόμα και από τον πλέον ανίδεο περί Μαθηματικών όπως, για παράδειγμα, ο υποφαινόμενος. Ισως γιατί η ιστορία που φέρνει στην επιφάνεια ο συγγραφέας πάει πολύ πέρα από τα Μαθηματικά. Πιέζοντας τον Μιχαήλ Θ. Ρασσιά να προσδιορίσει τους λόγους που έφεραν τόσο κοντά και σε χρόνο-ρεκόρ έναν 86χρονο νομπελίστα και έναν 27χρονο φέρελπι μαθηματικό, μου λέει ότι δυσκολεύεται ακόμα να καταλήξει σε μια πειστική εξήγηση. «Ο Νας είχε εκατομμύρια ανθρώπους να συζητάει για Μαθηματικά, δεν περίμενε εμένα. Οπως το βλέπω σήμερα τα Μαθηματικά ήταν η πρόφαση για να κάνουμε παρέα, φαίνεται ότι το είχαμε και οι δύο ανάγκη».
Σαν τον γιο
Στην κουβέντα μας προκύπτει μια ενδιαφέρουσα ψυχαναλυτικά υπόθεση: ο Νας είχε έναν γιο, τον Τζόνι, ευφυής μαθηματικός κι αυτός, ο οποίος δυστυχώς κληρονόμησε την ασθένεια του διάσημου πατέρα του. Οπως και ο νέος Ελληνας φίλος του μπαμπά έτσι και ο Τζόνι είχε εστιάσει στη Θεωρία των Αριθμών. Ο Νας ένιωθε τύψεις γιατί είχε περάσει τη σχιζοφρένεια στον γιο του (ο ίδιος απαλλάχτηκε σταδιακά από τα συμπτώματα της ασθένειας μετά τα 50 του) υπονομεύοντας, άθελά του, την καθημερινότητα αλλά και το επιστημονικό δυναμικό του παιδιού του.
Μήπως, λοιπόν, στον πρόσχαρο, υγιή και γεμάτο δυνατότητες νέο Ελληνα επιστήμονα έβλεπε μια σχέση που δεν θα μπορούσε να έχει ποτέ με τον ίδιο του τον γιο; Πάντως, ο ίδιος ο Ρασσιάς απέφευγε συνειδητά προσκλήσεις του Νας σε οικογενειακά καλέσματα και δείπνα ακριβώς γιατί δεν άντεχε στην ιδέα ότι θα μπορούσε άθελά του να πληγώσει τον παροπλισμένο επιστημονικά Τζόνι.
Κρυπτογραφία και θάλασσα
Πριν αφήσω τον Μιχαήλ Θ. Ρασσιά μόνο του με τον μαυροπίνακα που δεσπόζει σε έναν τοίχο της κουζίνας του σπιτιού του διάστικτο από ακατανόητους μαθηματικούς τύπους, δεν μπορώ να μην τον ρωτήσω για τον «ελέφαντα στο δωμάτιο»: Γιατί ένας νέος επιστήμονας με τις δικές του περγαμηνές επέστρεψε στην Ελλάδα και, κυρίως, γιατί βρίσκεται σήμερα, τρία χρόνια μετά την επιστροφή του, εκτός ελληνικού πανεπιστημίου;
«Η Ελλάδα ήταν πάντα μέσα στο πλάνο για μια σειρά λόγων που έχουν να κάνουν με το ότι ήθελα να είμαι κοντά στην οικογένειά μου και με ό,τι για μένα σημαίνει Ελλάδα. Το γεγονός ότι μετά τη διδασκαλία μου εδώ μπορώ να οδηγήσω σε 10 λεπτά στο Καβούρι και να κάνω τη βόλτα μου στην παραλία είναι μια πολυτέλεια που δεν ανταλλάσσω εύκολα». Με τη Σχολή Ευελπίδων, εξηγεί, είχε ήδη δημιουργηθεί μια ακαδημαϊκή σχέση καθώς το Μαθηματικό Τμήμα της Σχολής οργάνωνε διεθνή συνέδρια σχετικά με τον κλάδο της κρυπτογραφίας και τον καλούσε συχνά ως ομιλητή.
Οσον αφορά το ελληνικό ακαδημαϊκό κατεστημένο λέει όσα κατά τη γνώμη του χρειάζεται να ειπωθούν. «Θα έλεγα πως γενικά δεν είναι ιδιαίτερα φιλικό προς πολλούς επιστήμονες που επιστρέφουν με περγαμηνές από μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Δεν είναι, φυσικά, καθολικό αυτό το φαινόμενο, αλλά υπάρχουν δυστυχώς αρκετοί τέτοιοι πυρήνες. Ισως σε ένα μελλοντικό βιβλίο μου θα άξιζε να θίξω τα παράδοξα αυτού του κύκλου».
Στην κουβέντα μας προκύπτει μια ενδιαφέρουσα ψυχαναλυτικά υπόθεση: ο Νας είχε έναν γιο, τον Τζόνι, ευφυής μαθηματικός κι αυτός, ο οποίος δυστυχώς κληρονόμησε την ασθένεια του διάσημου πατέρα του. Οπως και ο νέος Ελληνας φίλος του μπαμπά έτσι και ο Τζόνι είχε εστιάσει στη Θεωρία των Αριθμών. Ο Νας ένιωθε τύψεις γιατί είχε περάσει τη σχιζοφρένεια στον γιο του (ο ίδιος απαλλάχτηκε σταδιακά από τα συμπτώματα της ασθένειας μετά τα 50 του) υπονομεύοντας, άθελά του, την καθημερινότητα αλλά και το επιστημονικό δυναμικό του παιδιού του.
Μήπως, λοιπόν, στον πρόσχαρο, υγιή και γεμάτο δυνατότητες νέο Ελληνα επιστήμονα έβλεπε μια σχέση που δεν θα μπορούσε να έχει ποτέ με τον ίδιο του τον γιο; Πάντως, ο ίδιος ο Ρασσιάς απέφευγε συνειδητά προσκλήσεις του Νας σε οικογενειακά καλέσματα και δείπνα ακριβώς γιατί δεν άντεχε στην ιδέα ότι θα μπορούσε άθελά του να πληγώσει τον παροπλισμένο επιστημονικά Τζόνι.
Παρ’ όλα αυτά η παράδοξη αυτή φιλία άνθησε με πυρετικές μαθηματικές ασκήσεις πάνω σε ένα κομμάτι κόντρα πλακέ στο γραφείο του Νας, αλλά και με περιπάτους στα καταπράσινα πάρκα του Πρίνστον. Κι όλα αυτά εξελίσσονταν με την κορύφωση του ελληνικού οικονομικού δράματος πίσω στην πατρίδα που ο Νας τώρα παρακολουθούσε με ανανεωμένο ενδιαφέρον εξαιτίας της καταγωγής του νέου του φίλου. Τι να σκεφτόταν άραγε ο θεμελιωτής της «Θεωρίας των Παιγνίων» για την ελληνική «ισχυρή διαπραγμάτευση» του 2015; «Το είχαμε συζητήσει και είχε προτιμήσει μια αρκετά διακριτική αλλά ευφυή διατύπωση: “Ναι, ναι, καταλαβαίνω, αλλά η μόνη διαφορά είναι ότι στη δική μου περίπτωση οι παίκτες έχουν ορθολογική συμπεριφορά”».
Στο βιβλίο αναδύονται κι άλλες ενδιαφέρουσες πτυχές της διαλεκτικής που αναπτύχθηκε ανάμεσα στους δύο άνδρες και σήμερα αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους της φιλοσοφικής προσέγγισης του 38χρονου Ελληνα μαθηματικού. Οπως, για παράδειγμα, η δυσφορία του κάθε φορά που γίνεται υπερβολική επίκληση στην αυθεντία της Επιστήμης προκειμένου να υποστηριχθούν απόλυτες ιδεολογικές ή άλλου τύπου προσκολλήσεις.
«Οταν ο Κουρτ Γκέντελ απέδειξε μέσα από το θεώρημα της μη πληρότητας ότι ακόμα και στο τελειότερο δημιούργημα της ανθρώπινης νόησης, τα Μαθηματικά, υπάρχουν αλήθειες μη αποδείξιμες, πώς είμαστε τόσο βέβαιοι ότι η Επιστήμη μπορεί να δώσει απαντήσεις για τα πάντα; Ακόμα και στο πιο λογικό μας κατασκεύασμα, πάντα κάτι θα διαφεύγει», λέει με νόημα.
Σήμερα ο Μιχαήλ Θ. Ρασσιάς κατέχει την έδρα της Μαθηματικής Ανάλυσης, της Θεωρίας Αριθμών και της Κρυπτογραφίας στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, μια θέση που στην πραγματικότητα δημιουργήθηκε ατύπως για τον ίδιο καθώς μεγάλο μέρος της έρευνάς του αφορά τη συμπεριφορά των πρώτων αριθμών, ενός από τα πιο μακροχρόνια και συναρπαστικά μυστήρια των Μαθηματικών. Αν και τους μελετάμε από την εποχή του Ευκλείδη, ο τρόπος με τον οποίο κατανέμονται ανάμεσα στους υπόλοιπους ακέραιους παραμένει αινιγματικός, όπως μας εξηγεί.
Και αυτό το μυστήριο, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίζονται σύγχρονα κρυπτογραφικά συστήματα. Το εντυπωσιακό είναι πως, όταν το 2012 αποχαρακτηρίστηκαν έγγραφα της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ (NSA), αποκαλύφθηκε ότι ο Τζον Νας είχε προβλέψει αυτή την ιδέα ήδη από το 1955, είκοσι χρόνια πριν ανακαλυφθεί από τον υπόλοιπο κόσμο. «Με τις επιστολές του προς την NSA, ο Νας είχε ουσιαστικά προαναγγείλει μία από τις πιο θεμελιώδεις αρχές της σύγχρονης κρυπτογραφίας, δείχνοντας για άλλη μια φορά τη σπάνια διορατικότητά του», επισημαίνει ο Ελληνας μαθηματικός.
Στο βιβλίο αναδύονται κι άλλες ενδιαφέρουσες πτυχές της διαλεκτικής που αναπτύχθηκε ανάμεσα στους δύο άνδρες και σήμερα αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους της φιλοσοφικής προσέγγισης του 38χρονου Ελληνα μαθηματικού. Οπως, για παράδειγμα, η δυσφορία του κάθε φορά που γίνεται υπερβολική επίκληση στην αυθεντία της Επιστήμης προκειμένου να υποστηριχθούν απόλυτες ιδεολογικές ή άλλου τύπου προσκολλήσεις.
«Οταν ο Κουρτ Γκέντελ απέδειξε μέσα από το θεώρημα της μη πληρότητας ότι ακόμα και στο τελειότερο δημιούργημα της ανθρώπινης νόησης, τα Μαθηματικά, υπάρχουν αλήθειες μη αποδείξιμες, πώς είμαστε τόσο βέβαιοι ότι η Επιστήμη μπορεί να δώσει απαντήσεις για τα πάντα; Ακόμα και στο πιο λογικό μας κατασκεύασμα, πάντα κάτι θα διαφεύγει», λέει με νόημα.
«Ανεπιθύμητοι» στην πατρίδα – Tο ελληνικό ακαδημαϊκό κατεστημένο «γενικά δεν είναι ιδιαίτερα φιλικό προς πολλούς επιστήμονες που επιστρέφουν με περγαμηνές από μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Δεν είναι καθολικό αυτό το φαινόμενο, αλλά υπάρχουν δυστυχώς αρκετοί τέτοιοι πυρήνες».
Σήμερα ο Μιχαήλ Θ. Ρασσιάς κατέχει την έδρα της Μαθηματικής Ανάλυσης, της Θεωρίας Αριθμών και της Κρυπτογραφίας στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, μια θέση που στην πραγματικότητα δημιουργήθηκε ατύπως για τον ίδιο καθώς μεγάλο μέρος της έρευνάς του αφορά τη συμπεριφορά των πρώτων αριθμών, ενός από τα πιο μακροχρόνια και συναρπαστικά μυστήρια των Μαθηματικών. Αν και τους μελετάμε από την εποχή του Ευκλείδη, ο τρόπος με τον οποίο κατανέμονται ανάμεσα στους υπόλοιπους ακέραιους παραμένει αινιγματικός, όπως μας εξηγεί.
Και αυτό το μυστήριο, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίζονται σύγχρονα κρυπτογραφικά συστήματα. Το εντυπωσιακό είναι πως, όταν το 2012 αποχαρακτηρίστηκαν έγγραφα της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ (NSA), αποκαλύφθηκε ότι ο Τζον Νας είχε προβλέψει αυτή την ιδέα ήδη από το 1955, είκοσι χρόνια πριν ανακαλυφθεί από τον υπόλοιπο κόσμο. «Με τις επιστολές του προς την NSA, ο Νας είχε ουσιαστικά προαναγγείλει μία από τις πιο θεμελιώδεις αρχές της σύγχρονης κρυπτογραφίας, δείχνοντας για άλλη μια φορά τη σπάνια διορατικότητά του», επισημαίνει ο Ελληνας μαθηματικός.
Κρυπτογραφία και θάλασσα
Πριν αφήσω τον Μιχαήλ Θ. Ρασσιά μόνο του με τον μαυροπίνακα που δεσπόζει σε έναν τοίχο της κουζίνας του σπιτιού του διάστικτο από ακατανόητους μαθηματικούς τύπους, δεν μπορώ να μην τον ρωτήσω για τον «ελέφαντα στο δωμάτιο»: Γιατί ένας νέος επιστήμονας με τις δικές του περγαμηνές επέστρεψε στην Ελλάδα και, κυρίως, γιατί βρίσκεται σήμερα, τρία χρόνια μετά την επιστροφή του, εκτός ελληνικού πανεπιστημίου;
«Η Ελλάδα ήταν πάντα μέσα στο πλάνο για μια σειρά λόγων που έχουν να κάνουν με το ότι ήθελα να είμαι κοντά στην οικογένειά μου και με ό,τι για μένα σημαίνει Ελλάδα. Το γεγονός ότι μετά τη διδασκαλία μου εδώ μπορώ να οδηγήσω σε 10 λεπτά στο Καβούρι και να κάνω τη βόλτα μου στην παραλία είναι μια πολυτέλεια που δεν ανταλλάσσω εύκολα». Με τη Σχολή Ευελπίδων, εξηγεί, είχε ήδη δημιουργηθεί μια ακαδημαϊκή σχέση καθώς το Μαθηματικό Τμήμα της Σχολής οργάνωνε διεθνή συνέδρια σχετικά με τον κλάδο της κρυπτογραφίας και τον καλούσε συχνά ως ομιλητή.
Οσον αφορά το ελληνικό ακαδημαϊκό κατεστημένο λέει όσα κατά τη γνώμη του χρειάζεται να ειπωθούν. «Θα έλεγα πως γενικά δεν είναι ιδιαίτερα φιλικό προς πολλούς επιστήμονες που επιστρέφουν με περγαμηνές από μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Δεν είναι, φυσικά, καθολικό αυτό το φαινόμενο, αλλά υπάρχουν δυστυχώς αρκετοί τέτοιοι πυρήνες. Ισως σε ένα μελλοντικό βιβλίο μου θα άξιζε να θίξω τα παράδοξα αυτού του κύκλου».
Πηγή: kathimerini
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου