Η Florence Nightingale και η δύναμη των στατιστικών: Η νοσοκόμα που άλλαξε την ιατρική με τα μαθηματικά

Η Florence Nightingale έχει μείνει στην ιστορία ως η «κυρία με τη λάμπα» — η γυναίκα που φρόντιζε τους τραυματίες στρατιώτες στα στρατιωτικά νοσοκομεία της Κριμαϊκής πολέμου (1853–1856). Όμως, πέρα από τη φήμη της ως νοσοκόμα, λίγοι γνωρίζουν ότι το πιο ισχυρό της όπλο δεν ήταν η φροντίδα, αλλά τα μαθηματικά — και συγκεκριμένα η στατιστική.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η Nightingale βρέθηκε αντιμέτωπη με τραγικές συνθήκες στα στρατιωτικά νοσοκομεία: δεν υπήρχαν κρεβάτια, κουβέρτες, φαγητό ή βασικά ιατρικά εφόδια. Οι χώροι ήταν γεμάτοι ποντίκια και ψύλλους, ενώ δεν υπήρχε καν σωστή καταγραφή ασθενών και θανάτων. Η Nightingale αποφάσισε να μελετήσει το πρόβλημα με επιστημονική ακρίβεια, καταγράφοντας συστηματικά δεδομένα για τα αίτια των θανάτων.

Τα αποτελέσματα ήταν σοκαριστικά: οι περισσότεροι στρατιώτες δεν πέθαιναν από τραύματα, αλλά από λοιμώξεις και ασθένειες όπως η χολέρα και ο τύφος, που οφείλονταν στην έλλειψη υγιεινής. Όπως έγραψε χαρακτηριστικά:

«Οι στρατιώτες μας στρατολογούνται για να πεθαίνουν στους θαλάμους, όχι στο πεδίο της μάχης.»

Μετά τον πόλεμο, η Nightingale, σε συνεργασία με τον στατιστικολόγο William Farr, παρουσίασε τις ανακαλύψεις της στην κυβέρνηση και στους γιατρούς. Όμως, γνώριζε ότι οι αριθμοί από μόνοι τους δεν πείθουν. Έτσι, χρησιμοποίησε εικόνες για να κάνει τα δεδομένα της πιο κατανοητά.

Εφηύρε τα πολικά διαγράμματα (polar area diagrams), γνωστά και ως διαγράμματα κοξκόμπ (coxcomb). Σε αυτά, κάθε τομέας αντιπροσωπεύει έναν μήνα, και κάθε χρώμα μια αιτία θανάτου. Το μέγεθος του κάθε τομέα δείχνει πόσοι στρατιώτες πέθαναν από κάθε αιτία. Με μια ματιά, γινόταν σαφές ότι οι μολυσματικές ασθένειες (οι μπλε τομείς) προκαλούσαν τους περισσότερους θανάτους — περισσότερο κι από τις ίδιες τις μάχες.

Αυτά τα στατιστικά διαγράμματα έγιναν το πιο πειστικό της επιχείρημα: απέδειξαν ότι χιλιάδες θάνατοι μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί με καλύτερη καθαριότητα και οργάνωση. Το αποτέλεσμα ήταν μια ριζική μεταρρύθμιση στα στρατιωτικά και πολιτικά νοσοκομεία της Βρετανίας.

Η συμβολή της Nightingale αναγνωρίστηκε και από την επιστημονική κοινότητα. Το 1858 έγινε η πρώτη γυναίκα μέλος της Στατιστικής Εταιρείας του Λονδίνου, ενώ εκλέχθηκε και επίτιμο μέλος της Αμερικανικής Στατιστικής Ένωσης. Συνολικά δημοσίευσε πάνω από 200 έργα, αναφορές και μελέτες.

Η κληρονομιά της ζει μέχρι σήμερα. Από τα γραφικά στατιστικά διαγράμματα στις εφημερίδες έως τα ιατρικά δεδομένα που καθορίζουν τη δημόσια υγεία, η δουλειά της Nightingale θεμελίωσε τη σύγχρονη ιατρική στατιστική. Χάρη σε εκείνη, η ιατρική δεν στηρίζεται πια μόνο στη διαίσθηση, αλλά και στα δεδομένα.