Εκπαιδευτική Αποκέντρωση στην Ευρώπη (19ος–21ος αιώνας)

Η εκπαιδευτική αποκέντρωση, δηλαδή η μεταβίβαση εξουσιών από το κράτος προς τις τοπικές αρχές, αποτελεί δομικό χαρακτηριστικό των ευρωπαϊκών σχολικών συστημάτων από τον 19ο αιώνα. Ωστόσο, η πορεία της δεν υπήρξε γραμμική: πρόκειται για έναν διαρκή συμβιβασμό ανάμεσα στο εθνικό και το τοπικό επίπεδο.

Από τον 19ο αιώνα, νομοθεσίες όπως ο σχολικός νόμος του 1806 στις Κάτω Χώρες, η μεταρρύθμιση Guizot (1833) στη Γαλλία, η σουηδική μεταρρύθμιση (1842) και η μεταρρύθμιση Moyano (1857) στην Ισπανία ανέθεσαν στους δήμους τη δημιουργία και χρηματοδότηση των δημοτικών σχολείων. Το κράτος καθόριζε τους στόχους της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ η τοπική πραγματοποίησή τους έμενε στις δημοτικές αρχές.

Στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού αιώνα, τα κράτη ενίσχυσαν τον έλεγχό τους στην κατάρτιση εκπαιδευτικών, στα αναλυτικά προγράμματα, στα σχολικά βιβλία και στις υλικές υποδομές. Τα αυταρχικά καθεστώτα (κομμουνιστικά, φασιστικά, ναζιστικά) ενίσχυσαν τον συγκεντρωτισμό, συνδέοντας την εκπαίδευση με την ιδεολογική διαπαιδαγώγηση. Η περίπτωση του Τρίτου Ράιχ αποτελεί κορυφαίο παράδειγμα αυστηρού εθνικού ελέγχου. Στην Ισπανία, η νίκη του Φράνκο (1939) συνοδεύτηκε από την κατάργηση της εκπαιδευτικής αυτονομίας της Καταλονίας και της Χώρας των Βάσκων.

Μετά το 1945, ακόμη και οι φιλελεύθερες δημοκρατίες επέκτειναν τον ρόλο του κράτους στην εκπαίδευση, επιδιώκοντας τη μαζικοποίηση και τον εκδημοκρατισμό της σχολικής φοίτησης. Ο Νόμος Εκπαίδευσης 1944 στη Μεγάλη Βρετανία, το Σύνταγμα του 1946 στη Γαλλία και το Σύνταγμα του 1948 στην Ιταλία επιβεβαίωσαν αυτόν τον ρόλο.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, παρατηρείται νέο κύμα αποκέντρωσης:
– Ισπανία: Το Σύνταγμα του 1978 και οι νόμοι LODE (1985) και LOGSE (1988) αναγνώρισαν ευρείες εξουσίες στις αυτόνομες κοινότητες.
– Γαλλία: Μεταφορά της διαχείρισης των γυμνασίων και λυκείων στα νομαρχιακά και περιφερειακά συμβούλια (1983–1986).
– Σουηδία: Δημοτικοποίηση των σχολείων (1988–1991).
– Μετακομμουνιστικά κράτη (μετά το 1989): μείωση του συγκεντρωτισμού, με διαφορετικούς ρυθμούς ανά χώρα.

Ωστόσο, στον 21ο αιώνα, το κράτος διατηρεί ισχυρό ρόλο μέσω αξιολόγησης, ελέγχου προγραμμάτων σπουδών και στόχων ποιότητας (π.χ. Ofsted στη Βρετανία, Skolinspektionen στη Σουηδία).

Συνεπώς, η σύγχρονη εκπαιδευτική διακυβέρνηση στην Ευρώπη δεν χαρακτηρίζεται από πλήρη αποκέντρωση, αλλά από κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ εθνικών και τοπικών αρχών.

Βιβλιογραφία:

• Chapoulie, Jean-Michel, L’école d’État conquiert la France, Rennes, PUR, 2010.
• Tröhler, Daniel, Lentz, Thomas (dir.), Trajectories in the Development of Modern School Systems : Between the National and the Global, New York, Routledge, 2015.
• Zadja, Joseph (dir.), Decentralisation and Privatisation in Education : The Role of the State, Dordrecht, Springer, 2007.