Η Σοβιετική Ρωσία και η Μικρασιατική Καταστροφή - Μια Εχθρική Παρέμβαση Καθοριστικής Σημασίας

Η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε η κορυφαία τραγωδία του νεότερου Ελληνισμού. Πέρα από τα ελληνικά λάθη και τον τουρκικό εθνικισμό, υπάρχει ένας τρίτος παράγοντας που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση του πολέμου: η Σοβιετική Ρωσία.

Το Σύμφωνο Μόσχας (16 Μαρτίου 1921)

Στις 16 Μαρτίου 1921, η RSFSR υπέγραψε με την κυβέρνηση της Άγκυρας το Σύμφωνο Μόσχας. Ήταν η πρώτη μεγάλη διεθνής αναγνώριση του Μουσταφά Κεμάλ, προσφέροντάς του ισχυρή διπλωματική νομιμοποίηση και καθιστώντας την κεμαλική ηγεσία τον de facto συνομιλητή της Μόσχας στην Τουρκία.

Με αυτή την κίνηση, η Σοβιετική Ρωσία έστειλε ένα σαφές μήνυμα: σε επίπεδο στρατηγικής, διάλεξε την Τουρκία και όχι την Ελλάδα.

Όπλα, Πυρομαχικά και Χρυσός: Η Σοβιετική Ενίσχυση

Την περίοδο 1920–1922, η Μόσχα έστειλε προς την κεμαλική Τουρκία μια σειρά από μεγάλες αποστολές στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας. Σύμφωνα με τουρκικές, ρωσικές και δυτικές πηγές (Salahi Sonyel, Stanford Shaw, Bilal Şimşir κ.ά.), η βοήθεια αυτή περιλάμβανε περίπου:

• 60.000 τουφέκια,
• 327 πολυβόλα,
• 54 πυροβόλα,
• πάνω από 130 εκατομμύρια φυσίγγια,
• 63 εκατομμύρια ρούβλια σε χρυσό και νόμισμα,
• ποικίλο στρατιωτικό υλικό, στολές, δέρματα και εξοπλισμό.

Ένα σημαντικό μέρος αυτής της βοήθειας παραδόθηκε πριν και κατά τη διάρκεια της Μάχης του Σαγγάριου (Αύγουστος–Σεπτέμβριος 1921) και αξιοποιήθηκε στην οργάνωση της Μεγάλης Επίθεσης του 1922.

Αποφασιστικής Σημασίας Παρέμβαση

Οι ιστορικοί Salahi Sonyel, Stanford Shaw, Erik Zürcher και άλλοι συμφωνούν ότι χωρίς αυτή τη βοήθεια ο Κεμάλ θα αντιμετώπιζε πολύ σοβαρά προβλήματα στο να κρατήσει το μέτωπο το 1921 και να εξαπολύσει την αντεπίθεση του 1922.

Η σοβιετική ενίσχυση:

• σταθεροποίησε το τουρκικό μέτωπο στον Σαγγάριο,
• απέτρεψε ενδεχόμενη κατάρρευση σε μια κρίσιμη στιγμή,
• έκανε εφικτή την οργάνωση και εκτέλεση της Μεγάλης Επίθεσης.

Σε συνδυασμό με τα ελληνικά λάθη, την εξάντληση των πόρων και τις διεθνείς ανακατατάξεις, η σοβιετική βοήθεια υπήρξε παράγοντας αποφασιστικής σημασίας για την τελική τουρκική νίκη. Έγειρε την πλάστιγγα υπέρ του Κεμάλ ακριβώς τη στιγμή που οι τουρκικές δυνάμεις βρίσκονταν στα όρια τους.

Η Ψυχρή Γεωπολιτική Λογική της Μόσχας

Η στάση της Σοβιετικής Ρωσίας δεν εξηγείται από «ομόδοξη» ή «παραδοσιακή φιλία». Εξηγείται από μια ψυχρή γεωπολιτική λογική:

• η Μόσχα ήθελε έναν αντιβρετανικό σύμμαχο στα νότια σύνορά της,
• επιδίωκε να περιορίσει την επιρροή της Μεγάλης Βρετανίας στην περιοχή,
• επέλεξε να επενδύσει στην κεμαλική Τουρκία, θεωρώντας την Ελλάδα όργανο της Αντάντ.

Στη ζυγαριά της σοβιετικής στρατηγικής, τα ελληνικά συμφέροντα θυσιάστηκαν συνειδητά.

Η Ρωσική Υπογραφή στη Μικρασιατική Τραγωδία

Η Μικρασιατική Καταστροφή είχε πολλούς παράγοντες: ελληνικά πολιτικά και στρατιωτικά λάθη, τουρκικό εθνικισμό, αλλαγή στάσης των Μεγάλων Δυνάμεων. Ωστόσο, φέρει και μια σαφή ρωσική υπογραφή.

• Η Σοβιετική Ρωσία αναγνώρισε πρώτη την κεμαλική ηγεσία.
• Την εξόπλισε σε κρίσιμη στιγμή με όπλα και χρυσό.
• Συνέβαλε καθοριστικά στη σταθεροποίηση του τουρκικού μετώπου.
• Δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την τελική ήττα του ελληνικού στρατού.

Η ιστορική μνήμη δεν μπορεί να αγνοεί αυτό το γεγονός: στη δεκαετία του 1920, η Σοβιετική Ρωσία δεν στάθηκε δίπλα στην Ελλάδα· στάθηκε απέναντί της.

---

Πηγές – Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Salahi Sonyel, Turkish War of Independence.
• Stanford Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey.
• Erik Zürcher, Turkey: A Modern History.
• Bilal Şimşir, αρχειακές εργασίες για τη σοβιετική βοήθεια 1920–22.
• Russian State Military Archive (РГВА) – έγγραφα για αποστολές όπλων και χρυσού.
• Λήμματα: Treaty of Moscow (1921), Greco-Turkish War 1919–22.
• Το βιβλίο του Michael Smith – “Ionian Vision” (1998) έχει ολόκληρο κεφάλαιο για τη σοβιετική βοήθεια. 
• Του Γιάννη Κολιόπουλου – “Η Μικρασιατική Εκστρατεία” (τόμος Γ΄). 
• Του Στάθη Ν. Καλύβα & άλλων – “Η Μικρασιατική Καταστροφή” (εκδ. Αλεξάνδρεια). 
• Το αρχειακό έργο του Βλάση Αγτζίδη και του Ηλία Νικολακόπουλου.

Soviet Russia and the Asia Minor Catastrophe
A Decisive Hostile Intervention

The Asia Minor Catastrophe was the greatest tragedy of modern Hellenism. Beyond Greek mistakes and Turkish nationalism, there was a third factor that played a decisive role in the outcome of the war: Soviet Russia.

The Treaty of Moscow (16 March 1921)

On 16 March 1921, the RSFSR signed the Treaty of Moscow with the Ankara government. It was the first major international recognition of Mustafa Kemal, granting him strong diplomatic legitimacy and turning the Kemalist leadership into Moscow’s de facto counterpart in Turkey.

With this move, Soviet Russia sent a clear message: at the level of strategy, it chose Turkey over Greece.

Weapons, Ammunition and Gold: Soviet Support

During 1920–1922, Moscow sent a series of large shipments of military and financial aid to Kemalist Turkey. According to Turkish, Russian and Western sources (Salahi Sonyel, Stanford Shaw, Bilal Şimşir, etc.), this aid included roughly:

• 60,000 rifles,
• 327 machine guns,
• 54 artillery pieces,
• more than 130 million rounds of ammunition,
• 63 million roubles in gold and currency,
• various military supplies, uniforms, leather and equipment.

A substantial part of this aid arrived before and during the Battle of Sakarya (August–September 1921) and was used in preparing the Great Offensive of 1922.

A Decisive Intervention

Historians such as Salahi Sonyel, Stanford Shaw, Erik Zürcher and others agree that without this aid Kemal would have faced very serious difficulties in holding the front in 1921 and launching the 1922 counteroffensive.

Soviet support:

• stabilised the Turkish front at Sakarya,
• prevented a possible collapse at a critical moment,
• made it possible to organise and execute the Great Offensive.

In combination with Greek mistakes, resource exhaustion and shifting international alignments, Soviet aid was a factor of decisive importance for the final Turkish victory. It tilted the balance in favour of Kemal precisely when Turkish forces were close to their limits.

The Cold Geopolitical Logic of Moscow

Soviet policy cannot be explained by “Orthodox solidarity” or “traditional friendship”. It is explained by cold geopolitical logic:

• Moscow wanted an anti-British ally on its southern flank,
• it sought to limit British influence in the region,
• it chose to invest in Kemalist Turkey, viewing Greece as an instrument of the Entente.

In the scales of Soviet strategy, Greek interests were consciously sacrificed.

The Russian Signature on the Asia Minor Tragedy

The Asia Minor Catastrophe had many causes: Greek political and military errors, Turkish nationalism, the change in the attitude of the Great Powers. Yet it also bears a clear Russian signature.

• Soviet Russia was the first to recognise the Kemalist leadership.
• It armed it at a crucial moment with weapons and gold.
• It played a key role in stabilising the Turkish front.
• It helped create the conditions for the final defeat of the Greek army.

Historical memory cannot ignore this fact: in the early 1920s, Soviet Russia did not stand with Greece; it stood against her.

---

Sources – Indicative Bibliography

• Salahi Sonyel, Turkish War of Independence.
• Stanford Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey.
• Erik Zürcher, Turkey: A Modern History.
• Bilal Şimşir, archival work on Soviet aid 1920–22.
• Russian State Military Archive (РГВА) – documents on weapons and gold shipments.
• Encyclopaedia and article entries: Treaty of Moscow (1921), Greco-Turkish War 1919–22.